Επιμέλεια: Γιώργος Σάμιος
Βιβλίο Πρώτο:
Μέρος Πρώτο: Εμπόρευμα και Χρήμα
Κεφάλαιο Πρώτο: Το Εμπόρευμα
(από «Γενικά τα αντικείμενα χρήσης» έως «κοινωνικό ιερογλυφικό», σελ. 86 -87).
Τα εμπορεύματα διαφέρουν από τα αντικείμενα χρήσης κατά το ότι είναι αποτελέσματα ιδιωτικών εργασιών από ανεξάρτητους παραγωγούς, έστω και αν πρόκειται για συλλογικότητες, αφού στο εσωτερικό της γραμμής παραγωγής οποιασδήποτε μονάδας το πλήθος των εργασιών δεν διαμεσολαβείται από την ανταλλαγή. Η ύπαρξη ανεξάρτητων παραγωγών με τη σειρά της προϋποθέτει το απελευθερωμένο από τη φεουδαρχία άτομο με συνέπεια οι αυτόνομες εργασίες των ιδιωτών να παραπέμπουν στον καπιταλισμό.
Η συνολική εργασία της κοινωνίας είναι το σύνολο αυτών των μεμονωμένων εργασιών. Η επισήμανση του κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας είναι εδώ οντολογική με την έννοια ότι οι άνθρωποι για να παράγουν συνεργάζονται καθιστώντας απαραίτητη τη σύνδεσή τους σε ένα σύμπλεγμα. Πρόκειται για το αποτέλεσμα ενός επιχειρήματος με έντονη χρονικότητα, αφού η αρχική κατάτμηση της εργασίας σε ανεξάρτητες ιδιωτικές καταλήγει στην επανένωσή τους σε συνολική.
Σημειώνεται έτσι μια πρώτη ανατροπή του χαρακτήρα της εργασίας από το ειδικό ανθρώπινο που χαρακτηρίζει την ιδιωτική εργασία στον κοινωνικό χαρακτήρα της που προϋποθέτει μια τέτοιου τύπου οντολογική προσέγγιση και τη διαδικασία της ανταλλαγής. Εμφανίζεται έτσι εκ νέου η ιδιότυπη συνομιλία του Μαρξ με την Εγελιανή φιλοσοφία που διατρέχει το κείμενο, δια του ζεύγματος Ιδιωτικό/Κοινωνικό που τονίζει την αντίθεση του ιδιώτη ως μέρους, με το σύνολο, με το κάθε ένα από αυτά όμως να αποτελεί προϋπόθεση του άλλου.
Η κοινωνική επαφή των ατόμων υπό την ιδιότητά τους ως παραγωγών, πραγματοποιείται στον καπιταλισμό, αποκλειστικά δια της ανταλλαγής των προϊόντων της εργασίας τους. Η ανταλλαγή συνιστά το αναγκαστικό πλαίσιο εντός του οποίου εμφανίζονται τα ειδικά κοινωνικά χαρακτηριστικά των ιδιωτικών τους εργασιών. Σε αυτό το πλαίσιο, οι ιδιωτικές εργασίες είναι συνιστώσες της συνολικής εργασίας της κοινωνίας επειδή η ανταλλαγή δημιουργεί μια σχέση ανάμεσα στα προϊόντα της εργασίας και μέσω αυτής ανάμεσα στους παραγωγούς. Με άλλα λόγια η ανταλλαγή σχετίζει τα προϊόντα και δια αυτής σχετίζονται και οι παραγωγοί. Η αντιδιαστολή αυτή τη φορά αφορά το ζεύγμα: Πρόσωπα/Πράγματα, δίνοντας προτεραιότητα στη σχέση αντικειμένων της οποίας αποτέλεσμα είναι η σχέση των ανθρώπων αφού αυτό που συγκροτεί τους κοινωνικούς δεσμούς είναι η ανταλλαγή. Ο Μαρξ ως αυτό το σημείο αρθρώνει ένα επιχείρημα με μια σειρά από αναλυτικά βημάτα: εμπόρευμα, ανταλλαγή, σχέση προϊόντων, σχέση παραγωγών, σχέση διαφορετικών ιδιωτικών εργασιών.
Κατ’ αυτό τον τρόπο, στις παραστάσεις των δρώντων υποκειμένων οι κοινωνικές σχέσεις των ιδιωτικών εργασιών τους εμφανίζονται ως αυτό που πράγματι είναι: κοινωνικές σχέσεις πραγμάτων ή εμπράγματες σχέσεις προσώπων, και όχι άμεσες κοινωνικές σχέσεις ατόμων στις δουλειές τους. Σε αυτό το σχήμα τα φαινόμενα δεν απατούν. Η αντιστροφή στηρίζεται σε αυτό που συμβαίνει πραγματικά: οι παραγωγοί συμπεριφέρονται αμοιβαία, όχι υπό το πρίσμα της συνεργασίας, αλλά σαν η σχέση τους να είναι σχέση πραγμάτων, όπως όμως πράγματι είναι. Η εμφάνιση του δίπολου Φαινόμενο/Ουσία, έρχεται εδώ να καταστήσει αντικείμενο το ποιες είναι οι παραστάσεις των δρώντων, τοποθετώντας έτσι την ιδεολογία στη σφαίρα παραγωγής. Το «τι λέγεται» και η έλλειψη απόστασης είναι εδώ η ισχυρή πηγή γνώσης. Η ιδεολογία που προσδιορίζεται εδώ είναι ρεαλιστική, ενώ ο μυστικισμός βρίσκεται μέσα στα ίδια τα πράγματα. Από τη σκοπιά των παραγωγών ο κοινωνικός χαρακτήρας της εργασίας φαίνεται ως αυτό που είναι και όχι ως συνεργασία. Τα πρόσωπα δεν συνεργάζονται παρά μόνο όπως προκύπτει από την ανταλλαγή. Οι παραγωγοί λόγω θέσης βλέπουν όμως μόνο αυτή την όψη ενώ τους αποκρύπτεται το κοινωνικό πλαίσιο, αφού η διαδικασία δεν τους δίνει τη δυνατότητα της αποστασιοποίησης που σε ένα άλλο επίπεδο θα επέτρεπε όλα αυτά να γίνουν αντικείμενο κριτικής.
Παρά τη διαφορετική αξία χρήσης τους, η ανταλλαγή εξομοιώνει τα προϊόντα δια της κοινωνικά αξιακής αντικειμενικότητάς τους. Το σημείο από το οποίο και μετά, η ανταλλαγή επικρατεί και ο καπιταλισμός γενικεύεται κατά τρόπο ώστε να παράγονται ωφέλιμα πράγματα με σκοπό της ανταλλαγή, σηματοδοτεί τη διάσπαση τόσο του προϊόντος της εργασίας σε πράγμα ωφέλιμο και πράγμα με αξία, όσο και του ίδιου του κοινωνικού χαρακτήρα των ιδιωτικών εργασιών σε εργασία χρήσιμη και εργασία παράγουσα ανταλλάξιμα προϊόντα.
Οι ιδιωτικές εργασίες είναι εφεξής υποχρεωμένες να επιβεβαιώνουν την ωφελιμότητά τους ως συνιστώσες της συνολικής εργασίας ικανοποιώντας μια συγκεκριμένη κοινωνική ανάγκη. Ταυτόχρονα ικανοποιούν την ποικιλία των αναγκών των ίδιων των παραγωγών τους, μόνο υπό την προϋπόθεση της ανταλλαξιμότητάς τους με οποιαδήποτε άλλη ωφέλιμη εργασία εξομοιώνοντάς τις στην πράξη. Επομένως η ομοιότητα διαφορετικών εργασιών προκύπτει σε ένα επίπεδο αφαίρεσης από την πραγματική τους ανομοιότητα, με την αναγωγή τους σε αφηρημένη ανθρώπινη εργασία.
Στην πρόσληψη των ίδιων των παραγωγών, αυτός ο διπλός κοινωνικός χαρακτήρας των ιδιωτικών τους εργασιών εμφανίζεται στην ανταλλαγή των προϊόντων ως κοινωνικά ωφέλιμος χαρακτήρας τους, με το ίδιο το προϊόν να πρέπει να είναι ωφέλιμο για άλλους. Έτσι το κοινωνικό χαρακτηριστικό προκύπτει από τη χρησιμότητα στους άλλους, συνεπώς όχι από την αξία χρήσης αλλά από την ανταλλακτική αξία και αυτός είναι ένας κυνισμός ορατός από τους παραγωγούς αφού αυτή, και όχι η κοινωνικότητα, είναι η πλευρά που αντανακλάται στις παραστάσεις τους.
Επομένως δεν πρόκειται για μια συσχέτιση προϊόντων ως περιβλήματα ομοειδούς ανθρώπινης εργασίας. Αντίθετα κατά την ανταλλαγή διαφορετικών προϊόντων σαν αξίες, διαφορετικές εργασίες εξομοιώνονται μεταξύ τους σαν ανθρώπινη εργασία και αυτό είναι κάτι που οι άνθρωποι κάνουν χωρίς να το συνειδητοποιούν. Πρόκειται για ένα τρόπο πρόσληψης της αξίας που επιτρέπει να διακρίνουμε ότι είναι αυτή που μετατρέπει κάθε προϊόν της εργασίας σε κοινωνικό ιερογλυφικό.
Βιβλίο Πρώτο:
Μέρος Πρώτο: Εμπόρευμα και Χρήμα
Κεφάλαιο Πρώτο: Το Εμπόρευμα
(από «Γενικά τα αντικείμενα χρήσης» έως «κοινωνικό ιερογλυφικό», σελ. 86 -87).
Τα εμπορεύματα διαφέρουν από τα αντικείμενα χρήσης κατά το ότι είναι αποτελέσματα ιδιωτικών εργασιών από ανεξάρτητους παραγωγούς, έστω και αν πρόκειται για συλλογικότητες, αφού στο εσωτερικό της γραμμής παραγωγής οποιασδήποτε μονάδας το πλήθος των εργασιών δεν διαμεσολαβείται από την ανταλλαγή. Η ύπαρξη ανεξάρτητων παραγωγών με τη σειρά της προϋποθέτει το απελευθερωμένο από τη φεουδαρχία άτομο με συνέπεια οι αυτόνομες εργασίες των ιδιωτών να παραπέμπουν στον καπιταλισμό.
Η συνολική εργασία της κοινωνίας είναι το σύνολο αυτών των μεμονωμένων εργασιών. Η επισήμανση του κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας είναι εδώ οντολογική με την έννοια ότι οι άνθρωποι για να παράγουν συνεργάζονται καθιστώντας απαραίτητη τη σύνδεσή τους σε ένα σύμπλεγμα. Πρόκειται για το αποτέλεσμα ενός επιχειρήματος με έντονη χρονικότητα, αφού η αρχική κατάτμηση της εργασίας σε ανεξάρτητες ιδιωτικές καταλήγει στην επανένωσή τους σε συνολική.
Σημειώνεται έτσι μια πρώτη ανατροπή του χαρακτήρα της εργασίας από το ειδικό ανθρώπινο που χαρακτηρίζει την ιδιωτική εργασία στον κοινωνικό χαρακτήρα της που προϋποθέτει μια τέτοιου τύπου οντολογική προσέγγιση και τη διαδικασία της ανταλλαγής. Εμφανίζεται έτσι εκ νέου η ιδιότυπη συνομιλία του Μαρξ με την Εγελιανή φιλοσοφία που διατρέχει το κείμενο, δια του ζεύγματος Ιδιωτικό/Κοινωνικό που τονίζει την αντίθεση του ιδιώτη ως μέρους, με το σύνολο, με το κάθε ένα από αυτά όμως να αποτελεί προϋπόθεση του άλλου.
Η κοινωνική επαφή των ατόμων υπό την ιδιότητά τους ως παραγωγών, πραγματοποιείται στον καπιταλισμό, αποκλειστικά δια της ανταλλαγής των προϊόντων της εργασίας τους. Η ανταλλαγή συνιστά το αναγκαστικό πλαίσιο εντός του οποίου εμφανίζονται τα ειδικά κοινωνικά χαρακτηριστικά των ιδιωτικών τους εργασιών. Σε αυτό το πλαίσιο, οι ιδιωτικές εργασίες είναι συνιστώσες της συνολικής εργασίας της κοινωνίας επειδή η ανταλλαγή δημιουργεί μια σχέση ανάμεσα στα προϊόντα της εργασίας και μέσω αυτής ανάμεσα στους παραγωγούς. Με άλλα λόγια η ανταλλαγή σχετίζει τα προϊόντα και δια αυτής σχετίζονται και οι παραγωγοί. Η αντιδιαστολή αυτή τη φορά αφορά το ζεύγμα: Πρόσωπα/Πράγματα, δίνοντας προτεραιότητα στη σχέση αντικειμένων της οποίας αποτέλεσμα είναι η σχέση των ανθρώπων αφού αυτό που συγκροτεί τους κοινωνικούς δεσμούς είναι η ανταλλαγή. Ο Μαρξ ως αυτό το σημείο αρθρώνει ένα επιχείρημα με μια σειρά από αναλυτικά βημάτα: εμπόρευμα, ανταλλαγή, σχέση προϊόντων, σχέση παραγωγών, σχέση διαφορετικών ιδιωτικών εργασιών.
Κατ’ αυτό τον τρόπο, στις παραστάσεις των δρώντων υποκειμένων οι κοινωνικές σχέσεις των ιδιωτικών εργασιών τους εμφανίζονται ως αυτό που πράγματι είναι: κοινωνικές σχέσεις πραγμάτων ή εμπράγματες σχέσεις προσώπων, και όχι άμεσες κοινωνικές σχέσεις ατόμων στις δουλειές τους. Σε αυτό το σχήμα τα φαινόμενα δεν απατούν. Η αντιστροφή στηρίζεται σε αυτό που συμβαίνει πραγματικά: οι παραγωγοί συμπεριφέρονται αμοιβαία, όχι υπό το πρίσμα της συνεργασίας, αλλά σαν η σχέση τους να είναι σχέση πραγμάτων, όπως όμως πράγματι είναι. Η εμφάνιση του δίπολου Φαινόμενο/Ουσία, έρχεται εδώ να καταστήσει αντικείμενο το ποιες είναι οι παραστάσεις των δρώντων, τοποθετώντας έτσι την ιδεολογία στη σφαίρα παραγωγής. Το «τι λέγεται» και η έλλειψη απόστασης είναι εδώ η ισχυρή πηγή γνώσης. Η ιδεολογία που προσδιορίζεται εδώ είναι ρεαλιστική, ενώ ο μυστικισμός βρίσκεται μέσα στα ίδια τα πράγματα. Από τη σκοπιά των παραγωγών ο κοινωνικός χαρακτήρας της εργασίας φαίνεται ως αυτό που είναι και όχι ως συνεργασία. Τα πρόσωπα δεν συνεργάζονται παρά μόνο όπως προκύπτει από την ανταλλαγή. Οι παραγωγοί λόγω θέσης βλέπουν όμως μόνο αυτή την όψη ενώ τους αποκρύπτεται το κοινωνικό πλαίσιο, αφού η διαδικασία δεν τους δίνει τη δυνατότητα της αποστασιοποίησης που σε ένα άλλο επίπεδο θα επέτρεπε όλα αυτά να γίνουν αντικείμενο κριτικής.
Παρά τη διαφορετική αξία χρήσης τους, η ανταλλαγή εξομοιώνει τα προϊόντα δια της κοινωνικά αξιακής αντικειμενικότητάς τους. Το σημείο από το οποίο και μετά, η ανταλλαγή επικρατεί και ο καπιταλισμός γενικεύεται κατά τρόπο ώστε να παράγονται ωφέλιμα πράγματα με σκοπό της ανταλλαγή, σηματοδοτεί τη διάσπαση τόσο του προϊόντος της εργασίας σε πράγμα ωφέλιμο και πράγμα με αξία, όσο και του ίδιου του κοινωνικού χαρακτήρα των ιδιωτικών εργασιών σε εργασία χρήσιμη και εργασία παράγουσα ανταλλάξιμα προϊόντα.
Οι ιδιωτικές εργασίες είναι εφεξής υποχρεωμένες να επιβεβαιώνουν την ωφελιμότητά τους ως συνιστώσες της συνολικής εργασίας ικανοποιώντας μια συγκεκριμένη κοινωνική ανάγκη. Ταυτόχρονα ικανοποιούν την ποικιλία των αναγκών των ίδιων των παραγωγών τους, μόνο υπό την προϋπόθεση της ανταλλαξιμότητάς τους με οποιαδήποτε άλλη ωφέλιμη εργασία εξομοιώνοντάς τις στην πράξη. Επομένως η ομοιότητα διαφορετικών εργασιών προκύπτει σε ένα επίπεδο αφαίρεσης από την πραγματική τους ανομοιότητα, με την αναγωγή τους σε αφηρημένη ανθρώπινη εργασία.
Στην πρόσληψη των ίδιων των παραγωγών, αυτός ο διπλός κοινωνικός χαρακτήρας των ιδιωτικών τους εργασιών εμφανίζεται στην ανταλλαγή των προϊόντων ως κοινωνικά ωφέλιμος χαρακτήρας τους, με το ίδιο το προϊόν να πρέπει να είναι ωφέλιμο για άλλους. Έτσι το κοινωνικό χαρακτηριστικό προκύπτει από τη χρησιμότητα στους άλλους, συνεπώς όχι από την αξία χρήσης αλλά από την ανταλλακτική αξία και αυτός είναι ένας κυνισμός ορατός από τους παραγωγούς αφού αυτή, και όχι η κοινωνικότητα, είναι η πλευρά που αντανακλάται στις παραστάσεις τους.
Επομένως δεν πρόκειται για μια συσχέτιση προϊόντων ως περιβλήματα ομοειδούς ανθρώπινης εργασίας. Αντίθετα κατά την ανταλλαγή διαφορετικών προϊόντων σαν αξίες, διαφορετικές εργασίες εξομοιώνονται μεταξύ τους σαν ανθρώπινη εργασία και αυτό είναι κάτι που οι άνθρωποι κάνουν χωρίς να το συνειδητοποιούν. Πρόκειται για ένα τρόπο πρόσληψης της αξίας που επιτρέπει να διακρίνουμε ότι είναι αυτή που μετατρέπει κάθε προϊόν της εργασίας σε κοινωνικό ιερογλυφικό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου